جدایی از همسر معتاد؛ راهکارهای طلاق ناشی از اعتیاد
پیش از آنکه به بررسی موضوع طلاق ناشی از اعتیاد همسر دست بزنیم، ضروری است توجه داشته باشیم که اصولاً اختیار طلاق در دستان مرد قرار دارد و زن به تنهایی نمی‌تواند تقاضای طلاق ارائه دهد. این اصل کلی البته شامل سه استثنا می‌شود: نخست، مواقعی که زن در زمان عقد نکاح، حق وکالت در طلاق را به دست آورده باشد، دوم، زمانی که زن بخواهد با پرداخت مهریه، از شوهر خود جدا شود به دلیل نارضایتی از او، و سوم، در شرایطی که زن دچار عسر و حرج شده و بتواند این موضوع را در دادگاه ثابت کند.
این شرایط عسر و حرج، یکی از چالش‌های رایج در محاکم قضایی است. موارد عسر و حرج متعددند و طبق قانون، از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مسئله اعتیاد همسر اشاره کرد. متأسفانه، با افزایش میزان اعتیاد در جامعه، بسیاری از زنان در رنج و مشقت به سر می‌برند. قانون‌گذار با پیش‌بینی امکان طلاق به دلیل اعتیاد، در پی حمایت از حقوق زنان در چنین شرایطی است. با این حال، اثبات عسر و حرج نیز با وجود برخی پیچیدگی‌ها و ابهامات، موضوعی دقیق و حساس به شمار می‌رود. در ادامه مطلب، قصد داریم تا به طور کامل به این موضوع بپردازیم و همه جوانب آن را مورد بررسی قرار دهیم. با ما همراه باشید تا از ابتدا تا انتها این موضوع را بازگشایی کنیم.
برای فهم دقیق‌تر شرایطی که زن می‌تواند به دلیل اعتیاد شوهرش از او طلاق بگیرد، به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و تبصره‌های آن مراجعه می‌کنیم. در ابتدای این ماده آمده است:
«چنانچه ادامه زناشویی باعث به وجود آمدن عسر و حرج برای زوجه گردد، او می‌تواند به حاکم شرع مراجعه کرده و درخواست طلاق نماید. اگر عسر و حرج مزبور در دادگاه اثبات گردد، قاضی می‌تواند زوج را به طلاق وادار کند و در صورت ناممکن بودن اجبار، زوجه با اجازه حاکم شرع مطلقه می‌شود».
بر اساس مقررات ماده ۱۱۳۰، زمانی که عسر و حرج برای زن اثبات شود، حکم طلاق به نفع او صادر خواهد شد. اهمیت این بحث در درک معنا و مصادیق عسر و حرج نهفته است.
عسر و حرج، که در ادبیات حقوقی به معنای مشقت و دشواری است، شرایطی را توصیف می‌کند که زن دیگر قادر به ادامه زندگی مشترک با همسر خود نباشد. مواردی که به عنوان عسر و حرج تلقی می‌شوند متفاوت هستند، اما بی‌تردید، اعتیاد همسر یکی از اصلی‌ترین نمونه‌ها است.
این امر با اشاره به بند ۲ تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی تأکید شده است که اعتیاد را به عنوان یکی از مصادیق مهم عسر و حرج ذکر کرده است:
«اعتیاد همسر به هر نوع مواد مخدر یا ابتلا به مصرف مشروبات الکلی که زندگی خانوادگی را دچار مشکل کند و ناتوانی یا عدم امکان اجبار وی به ترک این عادات در بازه‌ای که پزشک برای درمان اعتیاد لازم می‌داند {عسر و حرج را به وجود می‌آورد}. در صورتی که همسر به تعهدات خود عمل نکرده و یا پس از ترک، دوباره به مصرف مواد مذکور روی آورد، زوجه می‌تواند درخواست طلاق دهد».
شرایط اخذ طلاق به علت اعتیاد همسر
بر اساس قوانین مدنی، قانون حمایت از خانواده و قوانین جدید مربوط به حق طلاق، صدور حکم طلاق به دلیل اعتیاد همسر، منوط به رعایت سه شرط زیر است:
اعتیاد همسر به گونه‌ای که به زندگی مشترک آسیب جدی وارد کند.
عدم پایبندی همسر به تعهد ترک مواد پس از ترک اولیه و بازگشت مجدد به مصرف مواد.
عدم امکان اجبار همسر به ترک مواد در بازه زمانی تعیین شده توسط پزشک متخصص اعتیاد.
زوجه می‌تواند با اثبات این شرایط در دادگاه و نشان دادن ضررهای ناشی از اعتیاد بر زندگی مشترک، درخواست طلاق دهد و با تشخیص دادگاه، از همسر معتاد خود جدا شود.
روش‌های اثبات اعتیاد همسر به منظور طلاق
برای اقدام قانونی طلاق از یک همسر معتاد، اولین گام اثبات وجود «اعتیاد ضررآور» همسر است، همانطور که قانون حمایت از خانواده بیان می‌کند. لذا در صورتی که اعتیاد همسر پایان یافته یا فقط در موقعیت‌های خاص و به صورت تفریحی مصرف مواد مخدر صورت گرفته باشد، طلاق به دلیل اعتیاد صورت نمی‌گیرد.
بر اساس قانون، سه روش برای اثبات اعتیاد همسر که زندگی مشترک را تحت تأثیر قرار می‌دهد وجود دارد:
۱٫ اقرار همسر به اعتیاد خود، چه به صورت صریح و چه به صورت ضمنی؛ این اقرار می‌تواند بستری برای اقدام به طلاق فراهم کند.
۲٫ تأیید اعتیاد همسر توسط پزشک قانونی؛ در صورتی که پزشکی قانونی اعتیاد را تأیید نماید، زوجه می‌تواند با اتکا به این شواهد، طلاق را درخواست کند.
۳٫ شهادت شهود معتبر و شواهد محلی؛ اگر روش‌های فوق امکان‌پذیر نباشند، زوجه می‌تواند با شهادت افراد قابل اعتماد یا ارائه مدارک مبنی بر تلاش‌های ناموفق همسر برای ترک اعتیاد از طریق مراجعه به مراکز ترک اعتیاد و نیز نامه‌های مربوطه، درخواست طلاق دهد.
مهم: اگر همسری پیشینه‌ی زندان به خاطر جرائم مرتبط با مواد مخدر دارد، اثبات عسر و حرج ناشی از اعتیاد همسر بسیار ساده‌تر خواهد بود. یک وکیل مجرب در زمینه جرائم مرتبط با مواد مخدر می‌تواند با استعلام سابقه کیفری همسر از مراجع قضایی، مستندات لازم را برای صدور حکم طلاق از دادگاه خانواده ارائه دهد.
آیا هر نوع اعتیادی موجب حق طلاق برای زوجه می‌گردد؟
بر اساس تفسیر قانون‌گذار، نه هر اعتیادی به طور خودکار حق طلاق را به زوجه می‌دهد. طلاق ناشی از اعتیاد، چه در مورد زن و چه مرد، تنها زمانی مطرح می‌شود که اعتیاد به طور جدی به پایه‌های زندگی مشترک آسیب برساند و فرد معتاد به ترک اعتیاد خود علاقه‌مند نباشد یا تلاش‌های ترک اعتیاد وی در طول دوره‌ای که پزشک تعیین کرده است، بی‌نتیجه بماند.
در مورد اعتیاد، تنها به مواد مخدر تولیدی یا سنتی اشاره نمی‌شود، بلکه هر نوع اعتیادی که موجب اختلال در زندگی زناشویی سالم شود، می‌تواند زمینه‌ساز عسر و حرج برای زوجه گردد و به طلاق منجر شود. این شامل اعتیاد به مواد مختلف مانند تریاک، هروئین، شیشه، حشیش، مصرف مداوم الکل و حتی اعتیاد به بازی‌های ویدئویی می‌شود؛ به شرطی که اعتیاد قابل درمان نبوده و شرایط سختی برای زوجه اثبات گردد. توصیه می‌شود برای اطلاعات دقیق‌تر در خصوص فرآیند طلاق، تحقیقات بیشتری انجام دهید.
گفتگو درباره مهریه و طلاق به دلیل اعتیاد زوج
وقتی که بحث طلاق به خاطر اعتیاد شوهر مطرح می‌شود و زن درخواست طلاق می‌دهد، برخی فرض می‌کنند که در چنین شرایطی نباید به موضوع مهریه اشاره‌ای شود و گمان می‌برند که در این حالت، مهریه به زن تعلق نخواهد گرفت. این باور کاملاً اشتباه است. بر اساس قوانین جدید، مهریه از ابتدا متعلق به زن بوده و با اجرای عقد نکاح، بخشی از دارایی‌های او به شمار می‌آید. بنابراین، فارغ از اینکه طلاق توسط مرد یا زن و به هر دلیلی از جمله اعتیاد شوهر یا زن اتفاق افتد، مهریه به زن تخصیص می‌یابد. این بدان معناست که دادگاه، علاوه بر اینکه ممکن است شوهر معتاد را به طلاق ملزم کند، او را به پرداخت مهریه نیز موظف می‌سازد.
با این حال، اگر مرد قادر به پرداخت کامل مهریه نباشد، دادگاه ممکن است شرایطی مانند اعسار یا تقسیط مهریه را برای تسهیل پرداخت دین مالی به زن اعمال کند، و در این صورت، زوج به پرداخت مهریه به صورت اقساط مکلف خواهد بود.
در خصوص پرداخت نفقه به هنگام جدایی از یک همسر معتاد، مطابق با آنچه قبلاً بیان کردیم، در هر شکلی از طلاق، تأمین حقوق مالی زن ضروری است؛ خواه طلاق ابتکار عمل از سوی مرد باشد، طلاق توافقی یا درخواستی از طرف زن. نفقه، که یکی از این حقوق است، باید توسط مرد مطابق قانون به همسرش پرداخت شود.
جالب است بدانید که نفقه ممکن است شامل دوره‌های گذشته نیز بشود. به این معنا که اگر مرد معتاد در طول زندگی مشترک، نفقه‌ای به همسرش پرداخت نکرده باشد، قاضی موضوع را بررسی کرده و نفقه محاسبه شده را برای پرداخت از سوی مرد حکم می‌کند.
در صورتی که مرد قادر به پرداخت نفقه نباشد و زن به دلیل سختی‌های ناشی از اعتیاد شوهر خواستار جدایی باشد، دادگاه بر اساس مقررات و شروط ضمن عقد، وضعیت عدم پرداخت نفقه را مورد بررسی قرار داده و می‌تواند حکم به طلاق بدهد بدون اینکه نیازی به درخواست یا پرداخت نفقه باشد.
زمان لازم برای اجرای طلاق در شرایطی که اعتیاد شوهر مطرح است، چقدر است؟
این موضوع که چه مدت زمانی برای اجرای طلاق نیاز است تا زن و مرد رسماً از یکدیگر جدا شوند، به خصوص در مواردی که طلاق به علت اعتیاد مطرح می‌شود، یک چالش اساسی است. باید بین موقعیت‌هایی که طرفین بر سر جدایی توافق دارند و مواردی که تنها زن خواستار جدایی است، تفاوت قائل شد.
در حالت توافقی، یعنی زمانی که طلاق بر اساس اعتیاد شوهر با توافق هر دو طرف انجام می‌پذیرد، روند طلاق به سرعت پیش می‌رود و کلیه مراحل ممکن است در بازه زمانی ۳ تا ۶ ماه به اتمام برسد. اگر زن از خدمات وکیل مخصوص طلاق بهره‌مند شود، این فرآیند می‌تواند در مدت زمانی حتی کوتاه‌تر به نتیجه برسد.
در مقابل، زمانی که شوهر به طلاق موافق نباشد یا در دادگاه حاضر نشود، فرآیند طلاق به دلیل اعتیاد شوهر طولانی‌تر خواهد بود. زیرا زن (یا وکیل او) باید وقت زیادی را برای جمع‌آوری مدارک اثبات اعتیاد شوهر برای طلاق صرف کند. همچنین، زن در این حالت باید مدتی را صرف اثبات عسر و حرج خود نزد دادگاه کند. بنابراین، در موارد مشابه، طول زمان مورد نیاز برای طلاق از شوهر معتاد بسیار بیشتر است و حتی ممکن است تا دو سال یا بیشتر طول بکشد. به همین دلیل، بسیاری از زنان در این مرحله با پرداخت مهریه به سرعت خواهان جلب رضایت شوهر خود هستند.
