✅بررسی شباهت ها و تفاوت های نحله و اجرت المثل ایام زوجیت
نحله و اجرت‌المثل هیچگاه قابل جمع نیستند. یعنی اگر شرایط لازم برای تعلق اجرت‌المثل زمان زوجیت وجود نداشته نباشد، زوجه دارای شرایط اخذ نحله میشود.
مطابق با ماده ٣٣۶ قانون مدنی، «هرگاه شخصی بر حسب امر فرد دیگری، اقدام به عملی کند که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتا مهیای آن عمل باشد، عامل مستحق اجرت خود خواهد بود، مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است.» همچنین بر اساس تبصره این ماده، «چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌شده را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌کند».
در تعریف اجرت‌المثل به زبانی ساده میتوان این‌گونه گفت که زوجه برای انجام کارهایی که قانونا بر عهده او گذاشته شده است، مثل تمکین، نمی‌تواند از شوهر خود درخواست اجرت‌المثل کند؛ حتی اگر مرد انجام آن کارها را از زن درخواست کرده باشد. ولی سایر فعالیت‌ها و کارهای زوجه در منزل، اگر به قصد انجام رایگان نباشد، حتما دارای مزدی است که به آن اجرت‌المثل گویند.
شرایط تعلق اجرت المثل به شرح زیر است:
زوجه برای دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت خود باید اثبات کند که قصد تبرع نداشته، یعنی قصد نداشته است که کارهای خانه را رایگان انجام دهد.
برای دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت، درخواست طلاق نباید از طرف زوجه باشد و شوهر باید درخواست طلاق داده باشد. ولی اگر درخواست طلاق از سوی مرد به جهت تخلف زوجه از انجام وظایف همسری یا بدرفتاری زن باشد، در این صورت اجرت‌المثل به زن تعلق نخواهد گرفت.
بنابراین در صورتی که زوجه کارهایی را که شرعا بر عهدهاش نبوده است، به تقاضای مرد و با نداشتن قصد تبرع (رایگان بودن) انجام داده باشد و این مهم برای دادگاه اثبات شود، مرجع قضایی اجرت‌المثل کارهای انجام‌شده را طبق نظر کارشناس رسمی دادگستری محاسبه کرده و حکم به پرداخت آن می‌کند.
آیا مطالبه اجرت‌المثل پس از فوت شوهر نیز ممکن است؟
بر اساس تبصره ذیل ماده ٣٣۶ قانون مدنی، هیچ منعی برای مطالبه اجرت‌المثل، بعد از فوت شوهر وجود نخواهد داشت و مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت مقید به زمان حیات شوهر نیست. لذا اجرت‌المثل در هر زمان با وجود سه شرط ذیل قابل مطالبه خواهد بود:
زوجه باید اثبات کند که به درخواست شوهر خود کارهای خانه را انجام داده است؛ زوجه باید اثبات کند که شرعا موظف به انجام آن امور نبوده است همچنین زوجه باید اثبات کند که با قصد عدم تبرع (رایگان) کارهای منزل را انجام داده است.
عوامل تعیینکننده میزان اجرت‌المثل
به گزارش گروه حقوقی یاسا، برای دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت، قضات مطابق با نظریه کارشناس رسمی دادگستری، اجرت‌المثل را تعیین میکنند.
معمولا برای زنان شاغل در بیرون از منزل، همیشه اجرت‌المثل کمتری تعیین میشود، زیرا آنها طبیعتاً وقت کمتری برای انجام فعالیت‌های منزل دارند، مگر اینکه زوجه اثبات کند که فعالیت شغلی او به تقاضای شوهر و برای کمک به مخارج زندگی مشترکشان بوده است.
ضمنا برای تعیین مقدار اجرت‌المثل، به وضعیت خانوادگی زوجه، محل زندگی، شغل پدر و میزان تحصیلات او در زمان قبل و بعد از ازدواج توجه میشود. البته تعداد فرزندان نیز میتواند در تعیین میزان اجرت‌المثل توسط دادگاه، موثر باشد. در صورتی که تعداد فرزندان دختر بیشتر باشد، اجرت‌المثل کمتری تعیین میشود؛ چون معمولا فرض بر این خواهد بود که دختر به مادر خود در فعالیت‌های منزل کمک می‌کند. همچنین اگر مادری فرزند خود را شیر داده باشد، اجرت‌المثل بیشتری دریافت خواهد کرد. بنابراین برای تعیین اجرت‌المثل نمیتوان قائل به مقدار مشخصی شد.
نحوه کارشناسی اجرت‌المثل ایام زوجیت
با تقدیم دادخواست با موضوع مطالبه اجرت‌المثل، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده، ارسال میشود. با مشخص شدن شعبه، وقت رسیدگی نیز تعیین و به طرفین ابلاغ میشود. در نخستین جلسه رسیدگی دو حالت قابل تصور است:
در حالت نخست: زوجه در صورت انکار زوج، مدعی میشود که کارهای منزل را به دستور شوهر خود و غیررایگان انجام داده است، که در این حالت باید آن را اثبات کند.
در حالت دوم: زوج انجام امور منزل توسط زوجه را تایید می‌کند.
در هر دو حالت، نهایتا موضوع جهت مشخص کردن میزان اجرت‌المثل، به کارشناس رسمی ارجاع میشود.
همانند سایر پروندهها باید مبلغی به حساب کانون کارشناسان جهت پرداخت دستمزد کارشناس واریز شود. پس از ابلاغ و تعیین کارشناس، مطالعه پرونده از سوی کارشناس صورت میگیرد و طی یک هفته الی ١٠ روز، کارشناس بعد از صحبت با طرفین پرونده، نظریه خود را اعلام می‌کند. پس از صدور حکم و تعیین میزان اجرت‌المثل، اگر زوج مبلغ مورد حکم را پرداخت نکند، زوجه میتواند درخواست صدور حکم جلب او را مطرح و همسر خود را زندان کند. البته شوهر نیز میتواند دادخواست اعسار از پرداخت محکومبه را تقدیم دادگاه کند.
نحله چیست؟
نحله در لغت به معنای بخشش و هدیه است. همانگونه که ذکر شد، زن تنها وظیفه تمکین از شوهر و تربیت فرزندان را برعهده دارد و هیچ وظیفه‌ای در ارتباط با امور منزل و حتی شیر دادن به فرزندان خود ندارد. بر همین اساس اگر مرد بخواهد همسر قانونی و شرعی خود را طلاق دهد، زن قادر است دستمزد همه فعالیت‌های انجام‌شده را دریافت کند که به این مبلغ پرداختی، نحله گفته میشود. نکته قابل ذکر این است که نباید نحله را با اجرت‌المثل اشتباه گرفت.
طبق ماده ۵۸ قانون حمایت خانواده و بند «ب» تبصره ۶ مادهواحده اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب سال ۱۳۷۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام، «با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده و وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را از باب بخشش (نحله) برای زوجه تعیین می‌کند».
با بررسی قانون و رویه حاکم بر محاکم قضایی، شرط دریافت نحله نیز همانند اجرت‌المثل، این‌گونه است که باید تقاضای طلاق از سوی زوج به دادگاه ارائه شود و نباید به دلیل تخلفات زن از وظایف زناشویی یا سوءِرفتار او باشد. در حقیقت زن نباید ناشزه محسوب شود. ضمناً در طول زندگی مشترک و تا قبل از اقدام به دادخواست طلاق از جانب زوج، امکان مطالبه نحله وجود نخواهد داشت.
همانگونه که از بند ب تبصره ۶ مادهواحده استنباط میشود، نحله فرع بر اجرت‌المثل است و زمانی پرداخت آن مورد حکم دادگاه واقع میشود که اجرت‌المثل ایام زوجیت، برای زوجه اثبات نشود. مثلا زوجه نتواند اثبات کند که کارهای منزل به درخواست شوهر او بوده یا نتواند تبرعی (رایگان) نبودن کارها را اثبات کند. در این حالت است که دادگاه خود راساً مبلغی به عنوان نحله معین خواهد کرد.
هرچند ماهیت حقوقی نحله بخشش است و این بخشش باید با رضایت زوج پرداخت شود، اما مبلغ نحله را قاضی معین می‌کند.
بنابراین میتوان گفت که نحله با اجرت‌المثل هیچگاه قابل جمع نیست. یعنی اگر شرایط لازم برای تعلق اجرت‌المثل زمان زوجیت وجود نداشته نباشد، زوجه دارای شرایط اخذ نحله میشود.
نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار دهیم، این است که در تعیین نحله برخلاف اجرت‌المثل، نیازی به تعیین کارشناس نیست و مبلغ نحله را قاضی دادگاه معین می‌کند.
شباهتها و تفاوتهای نحله و اجرت‌المثل
در بیان شباهت نحله و اجرت‌المثل میتوان بیان کرد که هر دوی این واژگان، حقوق مالی هستند که به زوجه تعلق می‌گیرند.
در بیان تفاوت نحله و اجرت‌المثل نیز دو دیدگاه متصور است:
نخست اینکه در اجرت‌المثل، زوجه برای کارهاییی که در طول زندگی مشترک به دستور شوهر خود و به قصد عدم تبرع (رایگان نبودن) انجام داده است، استحقاق دریافت مبلغی تحت عنوان اجرت‌المثل را دارا خواهد بود. اما در صورتی که نتواند در دادگاه این موضوع را اثبات کند که این امور به دستور زوج بوده یا قصد عدم تبرع نداشته است، دادگاه از باب بخشش، مبلغی را تحت عنوان نحله برای او در نظر خواهد گرفت.
دوم اینکه زوجه نمی‌تواند در طول زندگی مشترک از شوهر خود درخواست دریافت نحله کند. برخلاف اجرت‌المثل که زن میتواند در حین زندگی مشترک آن را مطالبه کند. برای تعیین میزان نحله پرداختی، نیاز به نظر کارشناس نیست و دادگاه راساً بر اساس سال‌های زندگی مشترک و زناشویی، کارهای انجام‌شده توسط زن، تمکن مالی مرد و همچنین شغل زن و مرد، اقدام به تعیین مقدار نحله می‌کند. در حالی که برای پرداخت اجرت‌المثل، نیاز به تعیین کارشناس از سوی دادگاه است.
چه شرایطی برای مطالبه نحله وجود دارد؟
طلاق باید به درخواست زوجه نباشد: ممکن است طلاق، به درخواست زوج یا زوجه یا حتی به صورت توافقی مطرح شود. در حالتی که زوجه، خواهان طلاق باشد، نحله به او تعلق نخواهد گرفت. همچنین در صورتی که زن و شوهر قصد داشته باشند که طبق توافق از یکدیگر جدا شوند، تعلق یا عدم تعلق نحله بنا بر توافق طرفین خواهد بود.
طلاق باید رخ دهد: در طول زندگی مشترک و تا قبل از اقدام به ارائه دادخواست طلاق از جانب زوج، امکان مطالبه نحله ممکن نیست. البته علت طلاق در رابطه با تعلق نحله به زوجه، هیچ تاثیری ندارد.
نباید اجرت‌المثل به زن تعلق بگیرد: نحله همزمان با اجرت‌المثل قابل دریافت نیست، یعنی اگر اجرت‌المثل به هر دلیلی به زوجه تعلق بگیرد، دادگاه نمی‌تواند برای زن نحله تعیین کند. در تعیین نحله برخلاف اجرت‌المثل، نیازی به کارشناسی نیست: مبلغ نحله را قاضی دادگاه با توجه به سنوات زندگی مشترک و فعالیتهایی که زن در طول زندگی انجام داده است و خصوصا تمکن و وسع مرد تعیین خواهد کرد.
? برای خواندن مطالب بیشتر به سایت ما سر بزنید
? لبنک عضویت در بزرگترین کانال تخصصی حقوقی در تلگرام
