✅بررسی دعاوی و اختلاف های خانوادگی
دعاوی و اختلاف‌های خانوادگی در سیستم حقوقی ایران مانند بسیاری از کشور‌ها به بطور تخصصی در دادگاهی تحت عنوان دادگاه خانواده رسیدگی می‌شود. دادگاه‌های خانواده از جمله دادگاه‌های حقوقی هستند و رسیدگی به دعاوی خانوادگی مطابق تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی است.
صلاحیت رسیدگی به دعاوی خانواده از دادگاه‌های عمومی سلب شده و به دادگاه‌های تخصصی خانواده سپرده شده است. در دادگاه خانواده قاعدتاً باید قضاتی که آموزش لازم برای رسیدگی به دعاوی و اختلافات خانوادگی را دیده و از نظر فردی هم شرایط لازم را داشته باشند تصدی امر قضا را بر عهده بگیرند. همچنین در دادگاه خانواده یک مشاور زن در معیت هر قاضی (که قاضی ضرورتاً باید مرد باشد)، وجود دارد. در ادامه فهرست و تعریف و ویژگی‌های کلی دعاوی خانواده به اطلاع و آگاهی مخاطبان گرامی می‌رسد.
فهرست ۲۰ دعاوی در صلاحیت دادگاه خانواده
مطابق آخرین اصلاح قوانین و مقررات خانواده یعنی قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱ر۱۲ر۱۳۹۱ رسیدگی به امور و دعاوی زیر، درصلاحیت دادگاه خانواده است؛ که این دعاوی، دعاوی خانوادگی یا دعاوی خانواده نام دارند در ادامه ضمن ارایه تعریف دعاوی خانواده به مهم‌ترین مصادیق آن اشاره می‌شود:
۱ـ انحلال نکاح و عقد ازدواج
منظور از انحلال عقد نکاح یا عقد ازدواج به عنوان یکی از مهم‌ترین دعاوی خانوادگی، همان پایان دادن عقد ازدواج است که به طرق مختلف ممکن است رخ دهد:
الف ـ طلاق به درخواست مرد:
مطابق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی و مقررات شریعت اسلام مرد بدون نیاز به دلیل هر وقت بخواهد می‌تواند همسر خود را طلاق دهد که البته قبل از اقدام به جریان صیغه طلاق باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و به وسیله دادخواست طلاق تشریفات لازم را در خصوص صدور حکم و اجازه طلاق انجام دهد.
ب ـ طلاق به درخواست زوجه:
هرچند که مطابق قانون اصولاً زن حق طلاق ندارد، اما دلایل زیادی وجود دارد که زن و زوجه هم می‌تواند از دادگاه خانواده تقاضای طلاق نماید.
ج ـ طلاق توافقی:
در این نوع طلاق زن و شوهر در خصوص کلیه حقوق و تکالیف ناشی از زندگی مشترک توافق نموده و به اتفاق و با توافق یا مستقیم به دادگاه خانواده مراجعه می‌نماید و یا اینکه در صورت عدم امکان و عدم تمایل به مراجعه شخصی به دادگاه خانواده، برای طلاق توافقی به دو وکیل متخصص دعاوی خانواده و طلاق توافقی وکالت می‌دهد. لازم به ذکر است مطابق شرایط جدید، طلاق توافقی، با تشریفات و پیچیدگی‌های خاصی قابل انجام است.
دـ فوت هر یک از زوجین:
این نیز خود یکی از راه‌های انحلال قهری عقد نکاح است. به عبارت دیگر بعد از فوت زن یا شوهر عقد نکاح در عین حال که پایان می‌یابد واجد اثرات و ویژگی‌هایی می‌شود که در قالب حقوق خانواده قابل بررسی و مطالعه و بعضاً اتخاذ تصمیم از سوی دادگاه خانواده ضرورت پیدا می‌کند. مثل مقررات راجع به ارث و مهریه و عده و سقوط اذن ازدواج فرزندان و بسیاری موارد دیگر.
ه ـ فسخ نکاح و ازدواج:
عقد ازدواج ذاتاً یک قرارداد است و طبیعتاً مانند هر قرارداد دیگر فسخ، یکی از راه‌های انحلال و پایان آن است. منظور از فسخ این است که با اراده یک نفر به دلایل قانونی یکی از زوجین حق داشته باشد که قرارداد را منحل نماید. مثل فسخ به دلیل تخلف از شرایط ضمن عقد و یا فسخ به دلیل وجود خیارات قانونی (منظور از خیارات قانونی اختیاراتی است که قانون گذار به یکی از طرفین برای فسخ معامله داده است). خیارات قانونی یا همان اختیار فسخ معامله در عقد نکاح دقیقا مانند سایر قرارداد‌ها نیست و محدودیت‌هایی دارد. البته خود عقد نکاح هم یک قرارداد کاملا آزاد نیست و تحت شرایط سخت گیرانه‌ای انجام می‌شود (اختیارات فسخ معامله در عقد نکاح عبارتند از خیار عیب، خیار تدلیس و خیار تخلف از شرط ضمن عقد)؛ وـ بطلان عقد نکاح: اگر عقد نکاح به هر دلیلی مغایر و مخالف با قانون و شریعت واقع شود یک یا هر دو طرف می‌توانند از دادگاه خانواده تقاضای ابطال یا بطلان عقد نکاح را بنمایند مثل موردی که بعد ار عقد زن یا شوهر پی می‌برند که از محارم هم هستند.
زـ بذل مدت:
این طریق انحلال خاص ازدواج موقت است و استثنائاً نیاز به رسیدگی و دخالت دادگاه خانواده ندارد و متقاضی می‌تواند با مراجعه به دفتر خانه مجری ازدواج موقت و یا حتی خود راساً صیغه آن را جاری و عقد ازدواج موقت یا همان متعه و صیغه را بی اثر کند.
۲ـ مطالبه و اجرای مهریه
مهریه یکی از مهم‌ترین مصادیق دعاوی خانوادگی بوده و از ارکان عقد نکاح در حقوق ایران و اسلام است و منظور از آن مالی است که ضمن عقد دایم یا موقت مشخص می‌شود و بدون نیاز به پرداخت آن حین عقد و همزمان با عقد نکاح، مرد پرداخت آن را تعهد می‌کند. مهریه تأسیس متفاوتی از شیر بها است و شیر بها ریشه در عرف داشته و هیچ مبنای قانونی ندارد. مطابق قانون مدنی در ماده ۱۰۸۲ زن به مجرد عقد مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر تصرفی اعم از مطالبه یا انتقال در آن بنماید.
مطالبه مهریه به دو طریق امکان دارد: الف ـ مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست مطالبه مهریه، که در این فرض خواهان یعنی همان زوجه می‌تواند به همراه دادخواست مطالبه مهریه تقاضای توقیف اموال و تامین خواسته نیز بنماید. ب ـ مراجعه به اداره اجرای ثبت و تقاضای اجرای مهریه و وصول آن از محل اموال شوهر
نکته: در حال حاضر (از دی ۱۳۹۸ و اوایل سال ۲۰۲۰ میلادی) با صدور بخشنامه‌ای از سوی رئیس قوه قضاییه ضرورتاً باید متقاضی مطالبه مهریه در ابتدا به اداره اجرای ثبت مراجعه کند و پس از آن در صورت عدم امکان معرفی مال دادخواست خود را تقدیم دادگاه خانواده بکند.
نکته: مهریه مانند هر مال دیگری به ارث می‌رسد پس زنی که در دوره حیات خود مهریه را مطالبه ننموده است بعد از فوت، وراث او می‌توانند مهریه را از شوهر مطالبه نمایند. نکته جالب اینکه این وراث می‌توانند فرزندانی باشند که مهریه را از پدر خود مطالبه می‌کنند و جالب‌تر اینکه یک چهارم مهریه متعلق به خود زوج است.
نکته: در خصوص مطالبه مهریه و توقیف اموال لازم است خواهان و متقاضی بداند که می‌تواند حسب مورد و با توجه به نوع اقدام به روش‌های مختلف به زوج برای پرداخت مهریه فشار بیاورد که این عبارتند ار توقیف ملک، توقیف حساب بانکی، توقیف هر نوع مال (حتی سهام واوراق بهادار و اموال و وجوه متعلق به زوج نزد ثالث)، خودرو و هر نوع وسیله نقلیه، خط موبایل، تقاضای ممنوع‌الخروجی بدهکار و در موارد نادری جلب زوج.
۳ـ شروط ضمن عقد نکاح و ازدواج
ازدواج یک قرارداد است و ضمن آن می‌شود هر شرط مشروعی را درج نمود و برای آن ضمانت اجرا تعیین کرد. فقط لازم است بدانید نکاح جز عقود قرارداد‌هایی نیست که نتیجه تخلف از شرط ضمن عقد امکان فسخ نکاح توسط مشروط له (کسی کخ به نفع او شرط شده) باشد و همانطور که از سند ازدواج نیز برمی‌آید نتیجه تخلف از شرط ضمن عقد نکاح ایجاد حق طلاق برای زن است. شروط ضمن عقد این امکان را به هر یک از طرفین می‌دهد که از محدودیت‌ها و شرایط قانونی عقد نکاح فاصله گرفته و به میل و سلیقه خود شرایطی را ضمن عقد درج نماید. مانند اینکه حق تعیین اقامتگاه و محل زندگی بازن باشد یا حق طلاق بدون اینکه از مرد سلب شود برای زن هم وجود داشته باشد یا زن امکان استقلال به مشاغل بخصوصی را یا امثال تحصیل در رشته‌های معینی بدون هیچ‌گونه محدودیتی داشته باشد.
۴ـ اجازه ازدواج مجدد برای مرد:
اصولاً مرد به موجب الزامات قانونی حق ازدواج دائم بدون اذن همسر اول یا دادگاه را ندارد و در صورتی که به هر دلیل بخواهد با وجود همسر اول مجدداً ازدواج نماید و در صورتی که همسر اول به وی این اجازه را ندهد باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و تقاضای اذن در ازدواج نماید این نیز خود یکی از موارد دعاوی خانواده است.
۵ ـ حضانت و ملاقات فرزندان مشترک:
یکی دیگر از موارد دعاوی خانوادگی دعوای حضانت و ملاقات برای ابوین (پدر و مادر) است. به موجب این حق که البته جنبه تکلیف هم دارد، حضانت یعنی نگهداری و مراقبت از فرزند پسر و دختر تا پایان سن ۷ سالگی با مادر و پس از آن تا سن بلوغ با پدر است. در زمانی که یکی از والدین عهده دار حضانت است دیگری یا با توافق یا حکم دادگاه خانواده حق ملاقات دارد.
نکته: جد پدری و نزدیکان دیگر برخلاف آنچه در فیلم‌ها و سریال‌های فاقد کارشناسی دیده می‌شود در هیچ فرضی حق حضانت و ملاقات ندارد. مگر اینکه خود طفل یا صاحب حق حضانت بخواهد.
نکته: در صورت فوت یکی از ابوین حضانت بی‌قید و شرط با دیگری است.
نکته: آنچه از قانون برمی‌آید هرچند عجیب این است که بعد از ۱۵ سال تمام برای پسر و ۹ سال تمام برای دختر به جهت خروج از حضانت و بلوغ آن فرد خود تصمیم می‌گیرد که به همراه چه کسی زندگی کند، که می‌تواند هیچ یک از پدر یا مادر نباشد.
۶ـ سلب و لغو حضانت:
هر یک از ابوین (پدر یا مادر) که در دوره استحقاق داشتن حق حضانت نیست و مدعی است که دیگری صلاحیت و شایستگی حضانت و نگهداری از اطفال را ندارد می‌تواند از دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست و البته داشتن وکیل خوب دعاوی خانوادگی تقاضای سلب حضانت یا لغو حضانت بنماید که از جمله این دلایل می‌تواند از امکان نداشتن وقت کافی برای تربیت و نگهداری فرزند، عدم داشتن توانایی مالی لازم برای اداره خود و فرزند مشترک، نداشتن شغل مناسب، اشتغال به حرفه‌ای خارج از عرف و در نهایت زندگی در محیط و فضای نامناسب و غیر اخلاقی و یا هر دلیل دیگری از این دست
نام برد.
۷ـ نفقه و هزینه‌های زندگی زوجه:
از ضروریات و اقتضاعات عقد نکاح تکلیف پرداخت هزینه‌های زندگی یا همان نفقه از سوی مرد است. در صورتی که مرد نفقه زن را پرداخت نکند علاوه بر به وجود آمدن حق طلاق برای زن تحت شرایطی این امکان وجود دارد که زن با مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست مطالبه نفقه، مبلغ آن را با نظر کارشناس از مرد دریافت نماید.
نکته: مصادیق نفقه عبارت است از: خوراک، پوشاک، مسکن و هزینه‌های درمان و شامل موارد دیگر مثل هزینه سفر، شرکت در کلاس‌های ورزشی، اعمال جراحی زیبایی و مواردی از این دست که عرف آن را غیرضروری می‌داند نیست.
نکته: مطابق یک رویه غلط و غیر منطقی سالهاست که علارغم وجود تورم و بالارفتن هزینه‌های زندگی مبلغ نفقه حوالی عدد حدوداً ۱ میلیون تومان درماه باقی مانده و به همین دلیل زوج خیلی تمایلی به مطالبه آن ندارد.
نکته: عدم پرداخت نفقه از سوی مرد می‌تواند منجر به ایجاد حق طلاق برای زن بشود نیز از سوی قانون گذارندادن نفقه یا ترک انفاق جرم دانسته شده است.
۸ ـ مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان:
بارزترین مصداق مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان امکان مطالبه نفقه از سوی فرزندان به طرفیت پدر است این نیز از جمله دعاوی خانواده و در صلاحیت دادگاه خانواده و البته بسیار شبیه نفقه زوجه است، اما تفاوت‌هایی بین این ۲ وجود دارد از جمله اینکه در تعیین نفقه زوجه شان زن در نظر گرفته می‌شود و در تعیین نفقه اقارب توانایی مالی فرد پرداخت کننده نفقه مد نظر خواهد بود.
نکته: منظور از اقارب هر خویشاوند نسبی است و فقط شامل فرزند نمی‌شود پس متصور است خواهر یا برادر یا دخترعمو و پسرعمو یا حتی عمو، عمه و خاله از فردی تقاضای نفقه کند.
۹ـ الزام به تمکین زوجه و اثبات نشوز:
منظور از تمکین ضرورت تبعیت و اطاعت از دستورات مرد در زندگی توسط زن (زوج) است. مصادیق تمکین و ضرورت اطاعت تحت عنوان تمکین عام و خاص نامگذاری شده است که منظور از تمکین عام، بودن و حضور داشتن زن در منزل انتخابی شوهر و منظور‌ای تمکین خاص داشتن رابطه خاص زن و شوهر است. اگر زنی از شوهر خود تمکین نکند متصف به صفت نشوز می‌شود و او را ناشزه می‌گویند.
نکته: نشوز این است که به آن زن نفقه تعلق نمی‌گیرد و مرد می‌تواند به همین دلیل تقاضای ازدواج مجدد نماید.
نکته: بین دو دعوای نفقه و تمکین ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که قبل از اقدام مشورت با وکیل خوب خانواده را ضروری می‌نماید.
۱۰ـ نامزدی و خسارت ناشی از برهم زدن آن:
منظور از دوره نامزدی در عرف زمانی است که زن و شوهر عقد کرده، ولی زندگی مشترک را آغاز نکرده و، اما منظور قانون گذار از دوره نامزدی دوره قبل از عقد ازدواج است و به عبارت دیگر در سیستم حقوقی ایران دوره‌ای تحت عنوان دوره عقد تا شروع زندگی مشترک و عروسی وجود ندارد. پس به تعبیر قانونی دوره نامزدی زمانی است که مذاکرات قبل از عقد و شکل گیری رابطه عاطفی و مرحله آشنایی در جریان است. گذشته از اینکه به تغییر قانونی وعده ازدواج ایجاد علقه زوجت نمی‌کند و تعهد به ازدواج تکلیفی یا حقی برای طرفین ایجاد نمی‌نماید. اگر مرد یا زن به هم هدیه‌ای بدهند این هدیه در قالب عقد هبه یا بخشش تفسیر می‌شود و مطابق مواد ۱۰۳۴ به بعد قانون مدنی امکان استرداد هدایای دوران نامزدی وجود دارد این از جمله دعاوی خانواده است و در صلاحت رسیدگی دادگاه خانواده.
? برای خواندن مطالب بیشتر به سایت ما سر بزنید
? لبنک عضویت در بزرگترین کانال تخصصی حقوقی در تلگرام
