✅نکات حقوقی اداره‌ی مال موقوفه

?اداره‌ی مال موقوفه بر عهده‌ی چه کسی است؟ متولی کیست؟

در اصطلاح حقوقی به اداره کردن مال موقوفه، تولیت و به کسی که اداره‌ی مال را بر عهده دارد، متولی گفته می‌شود. متولی که توسط خود واقف انتخاب می‌‌شود، نماینده و مدیر واقف می‌باشد و نه وکیل او. کسی که واقف او را به عنوان متولی انتخاب می‌کند، اختیار دارد که این سِمَت را قبول یا رد نماید. در صورتی که آن را قبول کند دیگر نمی‌تواند رد کند و اگر رد کند مثل این است که کلاً به عنوان متولی تعیین نشده است.

?واقف در خصوص اداره‌ی مال موقوفه یکی از کارهای زیر را می‌تواند انجام دهد:

۱. می‌تواند برای همیشه یا مدت معینی خودش تولیت یا اداره کردن مال موقوفه را بر عهده بگیرد.
۲. می‌تواند شخص دیگری را به عنوان متولی تعیین کند که مستقلاً(به تنهایی) مال موقوفه را اداره کند.
۳. می‌تواند چند نفر را با هم به عنوان متولی تعیین کند که مجتمعاً و با تصمیم‌گیریِ مشترک مال موقوفه را اداره کنند. اگر واقف چند متولی انتخاب کند اما به صورت دقیق مشخص نکند که به صورت مستقل از یکدیگر می‌توانند مال موقوفه را اداره کنند یا این‌که حتماً باید مجتمعاً آن را اداره کنند، متولیان موظف خواهند بود که مال موقوفه را به نحو اجتماع اداره کنند. در این صورت تصمیم هر یک از آن‌‌ها بدون تأیید دیگری یا دیگران نافذ نیست و اعتبار ندارد.
۴. می‌تواند چند نفر را نماینده‌ی اداره‌ی مال موقوفه بکند. بدین صورت که برای هرکدام به طور مستقل وظیفه‌ای تعیین کند. در این صورت آن‌ها دیگر مال موقوفه را مجتمعاً اداره نمی‌کنند بلکه هرکس در حیطه‌ی وظیفه‌ی خودش استقلال دارد.

?وضعیت اداره‌ی مال موقوفه در صورت عدم تعیین متولی

اگر وقف از نوع عام بوده و واقف متولی‌ تعیین نکرده باشد، مال موقوفه طبق نظر ولی‌فقیه اداره خواهد شد و اگر وقف خاص بوده و واقف متولی تعیین نکرده باشد، اداره‌ی مال موقوفه با خود موقوفٌ‌علیهم است؛ یعنی باید خود کسانی که مال برای آن‌ها وقف شده است، مال موقوفه را اداره کنند.

?وضعیت اداره‌ی مال موقوفه در صورت فوت متولی

هرگاه واقف دو یا چند نفر را به عنوان متولی انتخاب کند و به آن‌ها این اجازه را دهد که هر یک مستقلاً در خصوص اداره‌ی مال تصمیم‌گیری کنند، در صورتی که یکی از آن‌ها فوت کند، بقیه‌ی افراد مستقلاً در حیطه‌ی اختیار خود تصرف می‌کنند. ولی اگر آن‌ها موظف باشند به نحو اجتماع مال را اداره کنند و یکی از آن‌‌ها فوت کند، حاکم شخصی را ضمیمه‌ی آنان که باقی‌مانده‌اند می‌کند تا مجتمعاً مال موقوفه را اداره کنند.

?اتمام کار متولی(عزل متولی)

وقتی شخصی به عنوان متولی مال موقوفه انتخاب می‌شود، علی‌القاعده هیچ‌کس حتی خود واقف هم نمی‌تواند او را عزل کند مگر این‌که یکی از موارد زیر به وجود آید:
۱. در صورتی که واقف در عقد وقف شرط کند که حق عزل واقف را دارد. در این صورت می‌تواند او را عزل کند.
۲. اگر متولی خیانتی کند، طبق قانون مدنی حاکم امینی به او ضم می‌کند تا مراقب اعمال او در مورد اداره‌ی مال باشد. البته مطابق ماده ۷ قانون اوقاف و امور خیریه مصوب سال ۱۳۶۳، هرگاه متولی یا ناظر مرتکب بی‌احتیاطی (تعدی یا تفریط) شود یا در اجرای قرارداد یا قانون کوتاهی کند، دادگاه حسب مورد یا وی را عزل خواهد نمود، یا حکمی در خصوص ممنوع‌المداخله بودن او صادر خواهد کرد و یا شخص دیگری را به عنوان امین به او منضم خواهد کرد.
۳. یکی دیگر از مواردی که می‌تواند موجب به پایان رسیدن کار متولی شود این است که واقف وصف مخصوصی را در شخص متولی شرط کرده باشد و متولی فاقد آن وصف شود. در این صورت متولی مُنعزل می‌گردد؛ یعنی خود به خود عزل می‌شود و نیازی به این نیست که واقف او را عزل کند.

?تعیین ناظر بر متولی

واقف ‌هم‌چنین می‌تواند بر اعمال متولی ناظر معین کند. در این صورت طبق قانون مدنی اعمال متولی یا باید به تصویب او برسد یا با اطلاع و آگاهی او باشد. ناظر نخستی را که در ماده آمده ناظر استصوابی و ناظر دوم را ناظر اطلاعی می‌نامند. فرق متولی با ناظر استصوابی در این است که ”ابتکار عمل” در اختیار متولی است زیرا ناظر برخلاف متولی معمولاً بر مال موقوفه تصرف ندارد، تعدی و تفریط وضع او را به وضع غاصب تبدیل نمی‌کند و تنها مسؤول خساراتی است که در نتیجه‌ی اهمال و کوتاهی او در نظارت به بار آمده است. ناظر اطلاعی نیز می‌تواند تخلف متولی را به مراجع صالح اطلاع بدهد. در صورتی که واقف نوع ناظر را تعیین نکرده باشد، اصل بر آن است که او ناظر اطلاعی می‌باشد
– به عنوان اولین پرسش بفرمایید که متولی در اداره‌ی مال  از چه میزان اختیار برخوردار است؟
حدود اختیارات متولی را واقف تعیین می‌کند. یعنی اگر واقف برای اداره کردن مال موقوفه ترتیبی مقرر کرده باشد، متولی باید مال موقوفه را به همان ترتیب اداره کند؛ هم‌چون موردی که واقف در مورد نحوه‌ی تقسیم منافع مقرر کرده است که به هر یک از موقوفٌ‌علیهم چه سهمی تعلق بگیرد یا راجع به تعمیر مال موقوفه و جمع‌آوری منافع و … . در صورتی که متولی نسبت به نحوه‌ی اداره‌ی مال موقوفه ترتیبی را شرط نکرده باشد، متولی باید مثل وکیلِ امین رفتار کند. در فرضی که واقف ترتیبی قرار نداده‌ باشد، مخارج تعمیر و اصلاح موقوفه و اموری که برای تحصیل منفعت لازم است بر حقِ موقوفٌ‌علیهم مقدم خواهدبود. برای مثال اگر باغی وقف شده باشد، تأمین هزینه‌های مربوط به کود و سم‌پاشی که برای ایجاد محصول لازم است، بر پرداخت حق موقوفٌ‌علیهم مقدم است. یعنی ابتدا باید این هزینه‌ها تأمین شود و پس از آن، حق موقوفٌ‌علیه از آن پرداخت گردد.

? آیا متولی حق دارد که اداره‌ی مال را به شخص دیگری واگذار کند؟

متولی نمی‌تواند وظایف خود را به دیگری محول کند مگر این‌که واقف در ضمن وقف به او این اذن را داده ‌باشد اما اگر در ضمن وقف شرط نشده‌ باشد که حتماً خود متولی باید مال را اداره کند، متولی می‌تواند وکیل بگیرد. در این‌صورت وکیل موظف است طبق نظر متولی اقدام کند. بنابراین، می‌توان گفت که اصولاً متولی نمی‌تواند اداره‌ی مال را به شخص دیگری تفویض کند مگر این‌که اجازه‌ی این کار به او داده شده باشد زیرا موجب واگذاریِ سِمَت و رها شدنِ متولی از مسؤولیت می‌شود اما وکالت دادن اصولاً مجاز است زیرا وکیل زیر نظر متولی کار کرده و مسؤولیت متولی که از طرف واقف نصب شده، زایل نمی‌شود.
حال اگر وکیلی که متولی انتخاب کرده است به تشخیص سازمان اوقاف قادر به انجام وظایف محوله نباشد، مراتب کتباً به متولی ابلاغ خواهد شد و هرگاه متولی ظرف مهلت قانونی اقدامات لازم را برای تغییر وکیل انجام ندهد، موضوع به دادگاه صالح فرستاده می‌شود و پس از اثبات عدم توانایی، وکیل مزبور با ابلاغ سازمان اوقاف از دخالت ممنوع می‌شود.

?آیا برای متولی باید اجرت تعیین شود؟ اگر اجرتی تعیین نشده باشد، چه باید کرد؟

همانطور که می‌دانید اصل بر عدم تبرع است؛ یعنی اصل بر این است که انجام کار برای دیگری مجانی نمی‌باشد و اگر کسی کاری برای دیگری انجام دهد، در برابر آن مستحق اجرت است. طبق این اصل و ماده ۸۴ قانون مدنی متولی برای اداره‌ی مال موقوفه مستحق اجرت است. واقف باید میزان اجرتی که به جهت اداره‌ی مال موقوفه به متولی تعلق می‌گیرد را تعیین کند و اگر تعیین نکرده باشد، متولی مستحق اجرت‌المثل است(یعنی میزان اجرت او، براساس عرف تعیین می‌شود). هم‌چنین واقف می‌تواند سهمی از منافعِ موقوفه را بابت اجرتِ متولی برای او قرار دهد.

?منافع حاصل از مال موقوفه چگونه میان موقوف‌ٌعلیهم تقسیم می‌شود؟

در مورد نحوه‌ی تقسیم منافع، واقف می‌تواند شرط کند که منافع موقوفه بین موقوفٌ‌علیهم به تساوی تقسیم شود یا به تفاوت و یا اینکه واقف اختیار به متولی یا شخص دیگری بدهد که به هر نحو مصلحت می‌داند، منافع را بین موقوف‌ٌعلیهم تقسیم‌کند. حال اگر شیوه‌ی تقسیمِ منافع تعیین نشده باشد، در وقف خاص اصل این است که منافع به تساوی بین موقوف‌ٌعلیهم تقسیم شود و در وقف عام اگر استفاده‌ی مستقیم و مشترک ممکن نباشد، نحوه‌ی تقسیم را متولی تعیین می‌کند.

? آیا متولی می‌تواند مال موقوفه را بفروشد؟

همان‌طور که می‌دانید در وقف، عین مال حبس می‌شود؛ یعنی امکان نقل و انتقال آن نیست. بنابراین، اصل بر این است که امکان فروش مال موقوفه وجود ندارد. با این حال قانون‌گذار در قانون ‌مدنی فروش مال موقوفه در یک مورد استثنایی را پیش‌بینی کرده ‌است. در صورتی که یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد، فروش مال موقوفه مجاز خواهد بود:
الف. مال موقوفه خراب شود و امکان درست کردن آن وجود نداشته باشد یا اینکه کسی حاضر به احیا و عمران آن نباشد.
ب. احتمال آن وجود داشته باشد که خرابی‌ زیادی در مال موقوفه ایجاد شود؛ به گونه‌ای که دیگر نتوان از آن تحصیل منفعت کرد. در صورتی که امکان درست کردن آن وجود نداشته باشد یا اینکه کسی حاضر به احیا و عمران آن نباشد.
پس از فروش، عواید حاصل از فروش مال موقوفه باید در وقف قرار می‌گیرد؛ یعنی در نزدیک‌ترین غرضِ واقف مورد استفاده قرار گیرد. اگر قسمتی از مال موقوفه خراب شود و یا مشرف به خرابی باشد، ‌طوری که استفاده از آن ممکن نباشد، همان قسمت فروخته می‌شود، مگر این‌که خرابیِ یک قسمت باعث شود که قسمت سالم هم غیرقابل استفاده شود که در این‌صورت تمام مال موقوفه فروخته می‌شود. /پایگاه آموزش همگانى (مهداد)قوه قضاییه

? برای خواندن مطالب بیشتر به سایت ما سر بزنید

www.arsislaw.com ?

? لبنک عضویت در بزرگترین کانال تخصصی حقوقی در تلگرام

arsislaw@ ?